Чалавек, які лічыць дэмаграфічны выбух за глупства (і шкоднае):
— А ведаеш, што калі збярэш усіх людзей з цэлага свету і паставіш аднаго каля другога, то яны змесцяцца на чатырох квадратных кіламетрах. Праціўнік (змрочна):
— А калі замарыць усіх людзей голадам і закапаць іх побач, то яны зоймуць плошчу толькі некалькi гектараў.
***
Т. К. у сваім раздзеле кнігі пра Слонім, апісваючы ягоную сучасную прамысловасць і пералічваючы розныя там заводы, чорным па белым надрукаваў: «Муха-пер’евая фабрыка».
Для гісторыі беларускага горада Глупава. Ловяць мух і дзяруць з іх пер’і.
1963
Мне заўсёды краяла сэрца нейкая недарэчная прамежкавасць нашага народа (народ-межеумок, сказалі б расіяне). Заўсёды ён за кагосьці. І амаль ніколі ён не бывае сам за сябе…
… мне нічога і нікога не трэба, акрамя гэтых людзей, якім я непатрэбен і якім непатрэбна іх імя.
Калі вытрымаем — значыць, тытаны і не памрэм. Калі не вытрымаем — туды нам і дарога, шэлег нам кошт і смецце нам магіла. І іншага мы не варты. І хай яны тады здыхаюць, такія ўладары думак і такі народ, не пераводзяць дарма хлеб. Таму што кожны купляе права на жыццё маральнай стойкасцю, веліччу душы, у якую ніхто не мае магчымасці запусціць лапы…
***
Бусліны і чалавечы закон (якая розніца). Буслы асудзілі.
— Калі хочаш — ідзі. Пайшоў. Тыя паляцелі. Застаўся апошні клін. Не шкадавалі слабога.
— Пайду да іх. Лепей няхай задзяўбуць мяне свае птушкі, чым памёрці ад голаду, дажджу, снягоў.
Дзеці падабралі. Зіма. Вясной паляцеў да іх.
— Гл[ядзіце], які прыгожы. Няўжо гэта наш?
Прынялі. Палёт. Ён не сказаў ім: «А вы ж хацелі мяне забіць».
Ён хацеў да іх. Усё ж не месца буслу ў людзях, як і чалавеку ў буслоў. Кожны хай побач, але сам сабе. Цяпер буслы гэтага не робяць. Выправіліся.
Вось якая была розніца паміж законам буслоў і законам людзей. Сапраўдных людзей.
Ёсць, праўда, і іншыя людзі. Але мы іх не будзем запрашаць у казку. Не будзем… паганіць іхнім імем язык?
***
Размова ў гразелекаванні
— Кожны дзень то лужына, то гразь. Як свінні.
— Пайшла кудысь і нас замест 15 хвілін 35 пратрымала. Клікалі-клікалі, а пасля млявасць і клікаць не хочацца, а сэрца пасля ўвесь дзень, як авечы хвост.
— Так і памерці можна.
— Вельмі проста. Ну, але ж пасля памыюць.
— Вядома памыюць. Хрысціяне ж. Ды толькі вам гэта ўжо не дапаможа.
***
Цар-гармата і цар-звон — гэта пагарда да законаў прыроды і механікі, якія ўжо тады добра ведалі, пагарда ў імя царскага дурнога гонару, у імя варварскага імкнення здзіўляць усіх памерамі, велічынёй, весам. Сотні людзей пакутваюць, здабываюць жалеза і медзь, цягнучы яго, задыхаючыся дымам ля форм. І ўсё дзеля таго, каб гармата не страляла, а звон ляжаў у зямлі, развальваўся на часткі, не вытрымліваючы сваёй вагі, і не званіў. Гармата пужае людзей, прывівае ім ідэю рабства (яны ж такія малюсенькія перад ёй, такія мізэрныя і нязначныя) і едзе за стральцамі на парадах.
Звон навявае глыбакадумныя разважанні з пачосваннем некаторага месца: «Вось каб яно бэнкнула, што б яно было, га?! Зямля б луснула, пэўна, браточкі мае».
І мастакі прыўкрашаюць гэта, трацяць талент і сілы на недарэчнасць, на ўслаўленне тыраніі, робяць з гэтага твор мастацтва, якім мы захапляемся.
***
Беларусь — гэта «не бог, не царь и даже не герой». Беларусь — гэта сівы мох у бары. І над ім востры ядловец. А пад ім — бацькі, якія за кожную пядзь.
За кожны родны гук.
І таму, што б ні было — служы. Песціць — гэта ўсякі будзе цягнуцца. А вось пакрыўдзіла — уздай дабром, б’е — абарані, у дзярмо ўтаптала — глотку за яе перарві. Гэта не яна.
Які б ні быў — служы. Мову па дурасці забыў — нават і тут, папрашайка, жабрак няшчасны — і тут служы. Можа табе, за гэта хоць частку правіны даруюць і мох, і ядловец, і бацькі, і неба.
***
№ 5 «Нов. мир» 1980 г. Артыкул Андрэя Нікіціна «Восхождение к человеку».
— Самая пагарджальная група чалавецтва — г…чысты.
— Э-э, не скажыце. Вось забастуюць яны ў вялікім горадзе (ну, у малым даўжэй баставаць давядзецца), тады будзеце ведаць ім цану… нікчэмным і агідным… Але ёсць група чалавецтва сапраўды самая пагрэбаваная і паскудная.
— Хто?
— Стукачы.
— Але ж таксама гігіена грамадства. Ну вось што будзе, калі яны забастуюць?
— Гэтыя не забастуюць.
— Ну а ўсё ж… Што тады будзе?
— Рай на зямлі. Зямля спакою. Вось што тады будзе.
***
Арыгінальная жанчына. Усё не як ва ўсіх. Знайшла ў капусце не дзіця, а будучага мужа: смяротна п’яны заблукаў у гарод і спаў там між градак.
***
Чалавек б’е доўбняй па галаве таму, што не паспеў прызвычаіцца да думкі, што мозг — змястоўня розуму. Гэта думка маладая. Ёй усяго дзве з паловай тысячы год, нават крыху менш (Алкмеон, вучань Піфагора).
***
Усё трэба рабіць з законнага пратэсту супраць формул і форм, якія талдычаць і талдычаць, бубняць і бубняць — па інерцыі, па дурной ляноце розуму, і якія да таго ж нядрэнна аплочваюцца.
Кажуць: радзіме трэба ўсё дараваць. Прыкрываюцца гэтымі словамі. Але людзі — гэта не радзіма, яны — не радзіма.
І таму скажам так: не даруй, прыпомні з часам. Але не злосціся на маці за дурных дзяцей… Не помсці маці за балваноў-сыноў, ёй ад іх і без цябе кепска (яе ад іх і без цябе нудзіць).